Oszustwa telefoniczne – jak oszuści skłaniają ofiary do przelania pieniędzy?

Zdawałoby się, że w erze powszechnej świadomości cyberzagrożeń nikt nie dałby się przekonać do przekazania wszystkich swoich oszczędności nieznanej osobie przez telefon. A jednak oszustwa typu push payment, gdzie przestępcy nakłaniają ofiary do własnoręcznego przelania pieniędzy na „bezpieczne konto”, zbierają coraz większe żniwo. Sukces tych przekrętów nie wynika z naiwności ofiar, ale z mistrzowskiego wykorzystania przez oszustów fundamentalnych mechanizmów ludzkiej psychiki.

Architektura oszustwa

Współczesne oszustwo push payment to precyzyjnie zaprojektowany proces psychologicznej manipulacji. Wszystko zaczyna się od pozornie niewinnej wiadomości – przypomnienia o konieczności aktualizacji abonamentu telewizyjnego, opłacenia przesyłki kurierskiej czy odnowienia umowy telefonicznej. Te wiadomości są starannie dobrane, by wydawały się naturalne i aktualne w kontekście codziennego życia potencjalnej ofiary.

Kilka dni później następuje główny akt oszustwa – telefon od rzekomego pracownika banku informujący o niebezpiecznej aktywności na koncie z uwagi na „podejrzany przelew” który ofiara wykonała. To właśnie w tym momencie zaczyna działać precyzyjnie skonstruowana machina psychologicznej manipulacji.

Stan emocjonalnego wzburzenia

Pierwszym krokiem oszustów jest wprowadzenie ofiary w stan silnego wzburzenia emocjonalnego. Informacja o zagrożonych oszczędnościach aktywuje pierwotne mechanizmy strachu w naszym mózgu. W stanie silnego stresu nasza zdolność do racjonalnego myślenia zostaje znacząco ograniczona – to biologiczny mechanizm, który w sytuacjach zagrożenia faworyzuje szybkie działanie nad dokładną analizą.

Oszuści doskonale wiedzą, że ludzie w stanie emocjonalnego wzburzenia są znacznie bardziej podatni na manipulację. Strach o własne bezpieczeństwo finansowe uruchamia tryb awaryjny w naszym myśleniu, gdzie priorytetem staje się szybkie rozwiązanie problemu, a nie dokładna weryfikacja informacji.

Wykorzystanie poczucia winy

Mistrzowskim posunięciem oszustów jest nawiązanie do wcześniejszej wiadomości i sugestia, że to właśnie odpowiedź na nią mogła doprowadzić do obecnych problemów. Ten zabieg ma kilka psychologicznych konsekwencji. Po pierwsze, ofiara zaczyna czuć się częściowo odpowiedzialna za zaistniałą sytuację. Po drugie, pojawia się poczucie wdzięczności wobec osoby, która pomaga naprawić „nasz błąd”.

To poczucie winy i wdzięczności tworzy szczególnie niebezpieczną kombinację psychologiczną. Czujemy się zobowiązani do współpracy z osobą, która wydaje się pomagać nam w naprawieniu naszego własnego błędu. Ta dynamika znacząco zwiększa naszą podatność na sugestie i polecenia.

Autorytet i zaufanie

Oszuści wykorzystują głęboko zakorzenione w ludzkiej psychice tendencje do ufania autorytetom i osobom wykazującym ekspercką wiedzę. Posługują się profesjonalnym żargonem bankowym, demonstrują znajomość procedur i systemów bankowych, a nawet potrafią sprawić, że ich numer telefonu wydaje się być oficjalnym numerem banku.

Ten pozorny profesjonalizm w połączeniu z naszą naturalną skłonnością do akceptowania rzeczy „na pierwszy rzut oka” tworzy przekonującą iluzję autentyczności. W stanie emocjonalnego wzburzenia nasza zdolność do krytycznej weryfikacji tych sygnałów jest znacząco osłabiona.

Presja czasu i działania

Kluczowym elementem manipulacji jest stworzenie poczucia pilności. Oszuści przekonują, że konto jest aktywnie atakowane i każda minuta zwłoki może prowadzić do większych strat. Ta presja czasu ma dwa cele: po pierwsze, nie pozwala ofierze na spokojne przemyślenie sytuacji, po drugie, wykorzystuje naszą naturalną tendencję do działania w obliczu zagrożenia.

Co więcej, współczesna bankowość elektroniczna sprawia, że możemy natychmiast zareagować na to zagrożenie. Ta natychmiastowość jest psychologicznie kusząca – daje nam poczucie kontroli i aktywnego przeciwdziałania zagrożeniu.

Budowanie relacji

Wbrew pozorom, oszuści nie działają poprzez agresję czy zastraszanie. Przeciwnie – starają się zbudować relację z ofiarą, okazują empatię i zrozumienie. „Jesteśmy po tej samej stronie”, „Razem powstrzymamy tych przestępców” – takie komunikaty tworzą iluzję wspólnego celu i zwiększają prawdopodobieństwo współpracy.

Ta pozorna życzliwość wykorzystuje naszą naturalną skłonność do współpracy z osobami, które wydają się nam przyjazne i pomocne. W połączeniu z wcześniej wzbudzonym poczuciem winy i wdzięczności tworzy silną więź psychologiczną, która utrudnia zachowanie krytycznego dystansu.

Podważenie fundamentów

Szczególnie destrukcyjnym aspektem tego typu oszustw jest sposób, w jaki podważają one nasze podstawowe przekonania o świecie i o nas samych. Przekonanie o własnej odporności na manipulację, wiara w umiejętność rozpoznawania oszustw, zaufanie do instytucji finansowych – wszystko to zostaje zachwiane.

Ta dezorientacja poznawcza dodatkowo utrudnia racjonalną ocenę sytuacji. Gdy nasze fundamentalne założenia o rzeczywistości zostają podważone, jesteśmy bardziej skłonni do akceptowania alternatywnych interpretacji sytuacji, nawet jeśli w normalnych okolicznościach wydałyby nam się one podejrzane.

W świecie, gdzie technologia pozwala oszustom na coraz doskonalsze mistyfikacje, nasza najlepsza obrona leży w zrozumieniu mechanizmów psychologicznych, które czynią nas podatnymi na manipulację. Świadomość tych mechanizmów nie czyni nas całkowicie odpornymi na oszustwa, ale może dać nam tę krytyczną chwilę zawahania, która pozwoli przerwać łańcuch manipulacji, zanim będzie za późno.

Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający Kancelarią Prawną Skarbiec

Pomoc prawna

Padłeś ofiarą oszustwa? skontaktuj się z nami Kancelaria Prawna Skarbiec